تشنج (Seizure) یکی از اختلالات ناگهانی عملکرد مغز است که در اثر تخلیه غیرطبیعی و شدید فعالیت الکتریکی سلول‌های مغزی رخ می‌دهد. تشنج می‌تواند به‌صورت کوتاه‌مدت یا طولانی‌مدت بروز کند و در هر سنی اتفاق بیفتد. در برخی موارد، تنها یک ناحیه از مغز درگیر می‌شود و در موارد دیگر، کل مغز تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد.
تشخیص و درمان به‌موقع تشنج توسط پزشک متخصص مغز و اعصاب (نورولوژیست) اهمیت زیادی دارد، زیرا تشنج‌های تکرارشونده می‌توانند نشانه‌ای از بیماری‌های عصبی زمینه‌ای باشند.
تشنج چیست؟
مغز انسان از میلیاردها سلول عصبی تشکیل شده که با فعالیت الکتریکی منظم با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند. زمانی که این فعالیت به دلایلی دچار اختلال و تخلیه ناگهانی شود، فرد دچار تشنج می‌گردد.
تشنج می‌تواند از چند ثانیه تا چند دقیقه طول بکشد و در انواع مختلفی بروز کند، از جمله تشنج خفیف با تغییر حالت هوشیاری تا تشنج شدید همراه با حرکات غیرارادی بدن و بی‌هوشی.
انواع تشنج
به طور کلی، تشنج‌ها به دو گروه اصلی تقسیم می‌شوند:
۱. تشنج‌های موضعی (Partial or Focal Seizures)
در این نوع، فقط بخشی از مغز درگیر است. علائم ممکن است شامل:
- حرکات غیرارادی در یک بخش از بدن
- احساس گزگز یا بی‌حسی در اندام‌ها
- تغییر در بینایی یا شنوایی
- از دست دادن موقت تمرکز یا آگاهی از محیط
۲. تشنج‌های عمومی (Generalized Seizures)
در این نوع، فعالیت غیرطبیعی الکتریکی کل مغز را درگیر می‌کند. علائم ممکن است شامل:
- بی‌هوشی ناگهانی
- حرکات غیرقابل‌کنترل بدن
- افتادن ناگهانی
- سفتی یا لرزش شدید اندام‌ها
علائم تشنج
علائم تشنج بسته به نوع و شدت آن متفاوت است، اما شایع‌ترین آن‌ها شامل موارد زیر است:
- از دست دادن هوشیاری یا پاسخ‌دهی
- حرکات غیرارادی در دست‌ها، پاها یا کل بدن
- خیره شدن ناگهانی یا حرکات تکراری چشم‌ها
- افتادن یا سفتی ناگهانی بدن
- بی‌اختیاری ادرار یا گاز گرفتن زبان
- سردرگمی یا خواب‌آلودگی پس از تشنج
💡 برخی بیماران قبل از شروع تشنج علائمی مانند احساس عجیب در معده، تغییرات بینایی یا اضطراب ناگهانی را تجربه می‌کنند که به آن هشدار قبل از تشنج (Aura) گفته می‌شود.
علت بروز تشنج
تشنج می‌تواند در اثر عوامل مختلفی ایجاد شود. برخی از علل شایع عبارت‌اند از:
- صرع (Epilepsy) – بیماری مزمن با بروز مکرر حملات تشنجی
- ضربه یا آسیب مغزی
- سکته مغزی یا خون‌ریزی مغزی
- عفونت‌های مغزی (مثل مننژیت یا انسفالیت)
- تغییرات ناگهانی قند خون یا سدیم خون
- تب بالا در کودکان (تشنج تب‌دار)
- تومورهای مغزی یا ناهنجاری‌های ساختاری مغز
- قطع ناگهانی خواب یا استرس شدید
روش‌های تشخیص تشنج
تشخیص دقیق نوع تشنج و علت زمینه‌ای آن برای انتخاب درمان مناسب ضروری است.
پزشک متخصص مغز و اعصاب معمولاً از ترکیب چند روش برای ارزیابی بیمار استفاده می‌کند:
- شرح حال دقیق بیمار و شاهدان تشنج
- الکتروانسفالوگرام (EEG): بررسی فعالیت الکتریکی مغز
- تصویربرداری مغزی (MRI یا CT): برای تشخیص آسیب‌ها، تومور یا سکته
- آزمایش خون: جهت بررسی اختلالات متابولیک یا عفونی
- در برخی موارد، تست‌های خواب و بررسی‌های نوروفیزیولوژیک برای تشخیص دقیق‌تر انجام می‌شود.
روش‌های درمان تشنج
درمان تشنج با هدف پیشگیری از بروز حملات جدید و کنترل علت زمینه‌ای انجام می‌شود.
۱. درمان دارویی
پزشک متخصص ممکن است از داروهای کنترل‌کننده تشنج استفاده کند تا فعالیت الکتریکی مغز تنظیم شود. انتخاب دارو، دوز و نحوه مصرف کاملاً باید توسط پزشک تعیین گردد و از تغییر خودسرانه پرهیز شود.
۲. درمان غیردارویی
- اصلاح سبک زندگی: خواب کافی، کاهش استرس، تغذیه مناسب و پرهیز از مصرف مواد محرک.
- شناسایی و پرهیز از عوامل تحریک‌کننده تشنج: مانند نورهای چشمک‌زن یا بی‌خوابی.
- درمان بیماری‌های زمینه‌ای: در صورتی که علت اصلی مانند سکته یا تومور باشد، درمان آن در اولویت است.
- توانبخشی و آموزش خانواده: برای یادگیری نحوه برخورد صحیح در هنگام تشنج.
۳. اقدامات اورژانسی هنگام تشنج
اگر فردی دچار تشنج شد:
- او را در محیطی امن قرار دهید تا به خود آسیب نزند.
- چیزی در دهان او نگذارید.
- پس از پایان تشنج، فرد را به پهلو بخوابانید تا راه تنفسی باز بماند.
- در صورت طول کشیدن تشنج بیش از ۵ دقیقه یا تکرار آن، فوراً به اورژانس یا پزشک متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید.
پیشگیری و کنترل تشنج
- مراجعه منظم به پزشک و پیگیری درمان
- خواب کافی و نظم در برنامه روزانه
- پرهیز از الکل و محرک‌های عصبی
- کنترل استرس و فشارهای روانی
- رعایت ایمنی در محیط کار و خانه برای جلوگیری از آسیب هنگام حمله
تشنج یکی از اختلالات شایع مغزی است که می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد. تشخیص دقیق و درمان اصولی آن تحت نظر متخصص مغز و اعصاب، کلید پیشگیری از حملات بعدی و حفظ سلامت مغز است.
دکتر لقمان منصورپور – متخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) و ستون فقرات با بهره‌گیری از تجهیزات پیشرفته و تجربه بالینی، خدمات تخصصی در زمینه تشخیص و درمان انواع تشنج و صرع ارائه می‌دهد.
👉 در صورت مشاهده علائمی مانند بی‌هوشی ناگهانی، حرکات غیرارادی یا از دست دادن هوشیاری کوتاه‌مدت،
می‌توانید به‌صورت آنلاین نوبت خود را رزرو کرده و برای بررسی تخصصی به مطب مراجعه نمایید.
دیدگاه خود را بنویسید